bizans imparatorluğu

• roma'dir, roma imparatorlugu'nun devamidir. o dönem istanbul'a gidip yoldan birini cevirip siz bizanslilar deseniz o size "burasi roma" diyecektir - ve ayni sey fatih dönemi istanbul'u icin de gecerlidir.
  
  peki neden bizans? cünkü bu tarihi 16. yy sonundan itibaren calismaya baslayan avrupalilar - elbette ki hre'nin roma imparatoru olma iddiasini dogrulamaya calisiyor, osmanli ve rus iddialarini cürütmek icin delil ariyorlardi - okuduklari metinlerde sürekli bir geleneklerden kopus aradilar. bundan bol bol bulduklari icin de ne idügü belirsiz anlamina getirdikleri byzantine ismini taktilar. böylece hem batidaki hre, hem de roma psikoposunun papalik iddiasi ve katolikligin evrensel, roma hukukundan devamlilikla iddia ettigi mesruiyet korunabilecekti.
  
  peki neydi bu byzantinelik:
  
  - bizans imparatorlari, adeta dogu monarklari gibi inanilmaz bir ritüelle adam karsiliyorlardi. batida da hep vardi bu, ama kimse court officiallardan ve eunuchlardan icazet alip kendini yerlere atarak^* görüsme talep etmiyordu.
  
  - antik roma'da magisterlar ve cursus honorum vardi, senato'ya secilmissen bir ömür devletle alakali islerle bizzat gidip ugrasiyordun. bizanslilar imparatorluk sistemine bürokrasiyi eklemis, oradan da divan-i hümayun'u da asacak bir sekilde adeta modern kabine hükümetine benzeyen bir yönetim anlayisi logothetes kurmustur. bu sayede inanilmaz bir merkeziyetcilige erisebilseler de, tabii bunlar henüz formalize olmadigi icin bu "bakan"lar, ofislerinden entrika cevirip birbirlerinin ayagini kaydirmayi tercih etmistir.
  
  - roma cumhuriyeti'nden imparatorluga geciste belki de en kilit kurum pontifex maximustu. bu adamlar din konusunda en büyük otorite olduklari gibi tatil günlerini ilan eden, ay takvimi cok saptiysa gün ekleyip cikaran, kimin hangi tanri adina bagislanip servet kazanacagina ya da lanetlenecegine karar veren insanlardi. imparatorluk döneminde bu ofis sayesinde misir cilginligi basladi ve bitirildi, askerlerde mithras kültünün yayilmasina izin verildi ve yasaklandi, sol invictus ile aurelian ve jovian/herculean imparatorluklarla diocletian, düzeni ve adaleti yeniden tahsis etti. ama ayni zamanda hristiyanlikla da mücadele eden, sonunda teslim olan ve hristiyan "fasist"lerin roma/yunan heykellerini kirip yagmalamasina neden olanlar da bunlardi. bizans döneminde bu, daha da üst seviyeye tasinacak, imparatorlar iznik konsülü gibi toplantilara baskanlik edecek, ikonografi ve ikonoklazm gibi konularda aktif bir sekilde saf tutacak ve korkunc katliamlara sebep olacakti. bunu ii. charles'i sirf halkina karsi royalistlerle savasti diye idam eden oliver cromwell'e izah edemezsiniz - hakkaten byzantine bir durum.
  
  - adamlar yunan oldu bi kere. roma'da politeist düzende gider bi tapinakta sikayetci olurdun, avukat tutar ya da kendini savunurdun, preator da gelir yargi dagitirdi, olay kapanirdi. dogu'da felsefe yapiliyor, hristiyanliktaki baba-ogul kutsalligi ve iliskisi tartismasini didik didik ede ede, fraksiyonlasarak kaybolmus tipler bunlar. justinian, roma yasalarini alip bugün hukuk fakültesinde roma hukuku diye okudugun seyin temelini olusturmus, hem de 6. yyda, hem de 537-538 felaketinden sonra! ve orada kalsa neyse: digest diye akademik tartismalara acik, textbook olarak bürokrat yetistirmede kaynak kitap olan, imparatorun aciklamalariyla da hadis fikih gibi kendi kendini yorumlayan, örnekleyen, kanitlayan ve cürüten bir sistem kurmuslar! bin yil sonra dönüp baktiginda bu adamlar hakkaten cok karisik isler yapmis diyesin geliyor.
  
  - ama, gel gelelim adamlarda succession law yok. bizans imparatoru yasarken birilerine co-emperor diyor, ikisi de mesruysa öldügünde yerine geciyor falan. feodalizmle anca tapu kadastro ve miras isini cözmüs avrupalilar icin koccaaaa imparatorlugun böyle devredilmesi, hayal edilemez bir seydi - o dönem sirf erkek cocuk kalmadi diye didisinin didisindan torpah aliyordun avrupa'da. osmanli bile bir noktada ekber-i ersed diyip kenara cekildi, ama bu adamlar 1453'te istanbul'u savunurken bile acaba kardesim gelir beni kör eder ve tahta gecer mi diye düsünüyor! ve tabii ki bu kurallara da uyulmadi, gelin birkac ufuk acan örnek anlatayim:
  
  - irene of athens: 5 sene boyunca gücü elinde tutan bu abla, oglu icin naip iken oglunun gözlerine mil cekmis, kendine basilissa yerine basileus, erkek imparator dedirtmistir. o civarda franklara roma krali tacini giydirmeye calisan, henüz roma sehir psikoposundan öteye cok güc iddiasinda bulunamayan bir vatikan varken, onlar da henüz bir iki kusak önce bizzat bu bizanslilar tarafindan ele gecirilip yagmalanmisken bu olaylari degerlendirdiginizde entrikanin boyutunu siz düsünün. bi de erken modern dönemdeki miras yasalarini... uzayli hikayesi gibi.
  
  - basil i macedonian: önceki imparatorun güres buddysi, boylu poslu bir abimizken, yedikleri ictikleri ayri gitmezken bi saray komplosuyla tahta oturtulmus, ilk isi eski imparatora mil cektirmek degil, öldürmek olmustur. sonrasinda pek basarili bir hanedani yaratabilmistir - bulgar slayerlar yetistirmis, bizans'i balkanlara yerlestirmis ve ortodokslugun yayilmasini saglamistir.
  
  - leo iv (the wise) (khazarian): evet, hazar hanina, step barbarlarina kizini yollamis bir bizans görüyorsunuz, onlarin ogluysa gelip tahta geciyor. hristiyan olmasina ragmen erkek varis yapamadigi icin dört kadinla evleniyor ve bir önceki imparatorun ikonoklazmini durduruyor - o imparator da arap/saracen kökenli! sonunda bi varis elde edince de allem ediyor kallem ediyor mesru saydiriyor iste. avrupa'da erken modern dönemde mesru cocugun yok diye 6. kusaktan kuzenine torpah birakiyordun.
  
  - romanos i lekapenos: donanmanin basindayken kizini cocuk imparator 7. constantine ile evlendiriyor, kayinpeder olarak tahta cöküyor! dagdan gelip bagdakini kovuyor herif, ki o dönem (900ler) artik bizans donanmasi eski gücünde degil, bi justinianus zamanindaki gibi hasmetli, korsanlari inine sokan muazzam bir donanma degil.
  
  - zoe/theodora kardesler: 11. yya damga vurmus bu ikili, carsaf degistirir gibi koca degistirirken kendilerini elli tane entrikanin icinde bulmus, sonunda yine finans müdürü doukas tahta cikip herkesi kendine düsman edince istanbul halki, yaslanip kocamis theodora ablasina "nolur basimiza gel" cekmistir. harika bir ikili bu, dönem dizisi yapilasi tipler. ve imparatorice olarak yine tahttalar, ve yine bu ara bu "damat imparator"lardan birisi roma katolik kilisesi'ne atar yapiyor ve great schism dedigimiz olayla bati ve dogu hristiyanligi artik tamamen ayriliyor.
  
  - kommenoslar: kastamonu kislasinda adi erotikos'a cikmis ^**bir adam tarafindan kurulmus bi hanedanin ilk imparatoru alexios, malazgirt sonrasi anadolu'ya yerlesen türklere kök söktürür, haclilarla cetin pazarliklara girer, pecenekleri kumanlilara kirdirirken bir yandan da kizi anna, babasinin tarihini yazmaktaydi ve bazi tarihcilere göre fazla fazla samimiydiler. manuel kommenos, justinianus cosplayini miryakefalon savasi'nda bitirmek zorunda kaldi, ve andronikos kommenos, kücük kuzeni 2. alexios'u öldürdükten sonra kuzeninin annesiyle evlendi! bu sürec, bi noktada 4. hacli seferine varacakti zaten.
  
  - palaiologoslar iznik'ten kalkip latin yönetimindeki istanbul'u ele gecirirken dönüp diger aristokrat aileleri de öldürdüler. 5. john döneminde ic savastan kurtulmak icin kantakouzenos'u co-emperor yapsa da, günün sonunda karsisinda osman bey'in oglu orhan bey'in kuvvetlerini buldu, yanindaysa orhan bey'in kardesi savci bey vardi, savasi corlu kalesi civarinda verdiler! yani anlayacaginiz, osmanli kurulurken bile coktaaan bu taht kavgalarinda taraftik biz.
  
  - asker cesitleri de bir garip: roma dedigin lejyonerdir, agir zirhli ama mizrak atmayi da bilen yaya, vatandas askerdir. barbarlarla takila takila barbarlasmistir ama hep agir zirhlidir. bi bakiyorsun heraklius'un uzun sassani savasindaki ordusu atli okculardan olusuyor, ölümünden sonraysa tekrar yarmuk savasinda yaya asker görüyorsun - ki müslüman atlilar bunlari rohirrim usulü biciyor. sonra macedonian hanedani diyorsun slav yaya askerler baskin oldu, e ama varangian guard her savasta en son direnen birlik oluyor. themata sistemi kuruyorlar, ermenikon eyaletinden atli geliyor ama isurianlardan yaya. sonra bakiyorsun palaiologoslarin yeni themata sisteminde baya bildigin batili usulü sövalyeler yetisiyor. her an eline herhangi bir ordu kompozisyonu gecebiliyor.
  
  - ve en önemlisi: bu adamlar mil ceker, adam öldürür, merkeziyet dedik ya, roman i. diogenes, doukas sülalesiyle taht mücadelesi yapmis, bu finans müdürünü yine de affetmis ve malazgirt savasi'na giderken arkasindan gelmesini emretmistir. sonuc? doukas orduyu alip geri dönmüs, bizimkiler de anadolu'nun anahtarlarini teslim almistir. al bi de burdan yak.
  
  hepsini toplarsaniz sunu görmeniz lazim: roma kültürü muazzamdi, yunanlar kendilerini yeniden kesfetmekte mahirdiler, ama gücün kaynagi, akdeniz'de tamamen hak sahibi olma iddiasi, kudretli donanma ve karmasiklasip griftlesse de ayakta kalan kurumlariydi. bunlar üzerinden hak iddia ede ede 1000 küsür sene yasadi adamlar, öyle ki islamiyet'in takintisi oldular: istanbul'u alan general ne güzeldir, öyle mi? aldik da noldu: fatih, palaiologos ailesini sirayla donanmanin basina koydu, mora yarimadasina vs vergi toplamaya yolladi, birini veziri bile yapti. yani roma'yi yuttuk. artik bizans olan bizdik, ve onu anlamlandiramadiklari icin uzuuuunca bir süre osmanli, oryantal fantezileri süsledi, otranto seferi basariya kavustugunda italyan devletleri hacli birligi kurarken halkta "fatih aslinda hristiyanmis" söylentisi yayiliyordu. ne zamanki aydinlanma, bürokratik devrim, kolonicilik ve global ticaret aglari cikti, bu fantezilere önce nostaljik, sonra da gecmiste kalmasi gereken barbarik olarak bakildi. hindistan'i yiyecegim diye barbarlasan ingilizler, ortadogu'yu lagim cukuru, osmanli'yi da lagim farelerinin krali olarak görmeye basladi.
  
  ve iste osmanli, bizans, roma o gün yikildi. halbuki, bayezid istanbul'u kusatirken petrarch'a o bizans yazilari gitmemis olsa, avrupa daha uzun süre cehaletinde bogulsa, reformasyon sirasinda daha beter vurusup birbirlerinin soylarini kirsalar osmanli, bizans, roma daha da uzun süre ayakta kalirdi. simdilerdeyse anca asiri saga gittigini fark etmeyen alt rightcilarin hayalini süslüyorlar.